Lavanta Fidesi Yetiştiriciliği

Lavanta fidesi yetiştiriciliğini anlatmadan önce genel hatlarıyla lavantadan bahsedelim. Lavanta, yarı çalımsı forma sahip olan, kazık köklü ve çok yıllık bir bitkidir. Önemli uçucu yağ bitkilerinden olan lavanta bitkisinin dünyada kültürü yapılan en önemli 5 türü (İngiliz, Fransız, İspanyol/Karabaş, melez olan L. Hybrida (Lavandin) ve Alman lavantası) bulunuyor.  Lavanta, Akdeniz havzasının kayalık-kireçli bölgelerinde doğal olarak yayılış gösteriyor.  Bu türler etken madde oranları, uçucu yağ kalitesi ve oranları ile birlikte kullanım alanları bakımından farklılık gösterir. Dünyada, ticari açıdan en fazla uçucu yağ üretilen lavanta türü, lavandin yağından elde ediliyor.  Kalite açısından değerlendirecek olursak en kaliteli yağ ise İngiliz (gerçek) lavantasından elde edilir (lavander yağı).

Lavantanın Kullanım Alanları Nelerdir?

Lavanta uçucu yağı en fazla parfüm ve kozmetik sanayinde kullanılır, ilaç sanayinde ise koku vermede ve merkezi sinir sistemini düzenleyici ilaçlarda bulunmaktadır. Lavanta yağı, sakinleştirici, uykusuzluk giderici, ağrı kesici, hücre yenileyici etkilere sahip olması nedeniyle aromaterapide en çok kullanılan uçucu yağlardan birisidir. Yukarıda da bahsettiğim Karabaş/İspanyol lavantası olarak adlandırdığımız lavanta türü, Türkiye’de doğal olarak yetişir ve mikrop öldürücü özelliği nedeniyle boğaz ve idrar yolu hastalıkları ile birlikte yara tedavisinde merhemlere katılarak kullanılmaktadır.

Lavantanın; süs bitkisi olarak peyzajcılıkta, eczacılık ve tıpta,  gıdalarda aroma kazandırma gibi birçok amaca yönelik kullanım alanı vardır.

Lavanta Fidesi Hangi Toprak ve İklimleri Sever?

Lavantanın Akdeniz bölgesine ait bitkilerden olduğunu söylemiştik.  Doğal yayılış gösterdiği yerler ise Akdeniz’e komşu olan ülkelerdir.  Uçucu yağ bitkilerinden çoğunun yetişemeyeceği kurak bölgelere adapte olabilmiştir.  Kazık köklü bir bitkidir ve derin kök yapısına sahip olduğu için kuraklığa dayanıklıdır. Bununla birlikte kış soğuklarının çok şiddetli geçtiği yörelerde yetiştiriciliğinin yapılması önerilmez.  Lavanta yetiştiriciliği, yazları uzun geçen, güneşli ve sıcak olan; kışları ise çok soğuk veya çok sıcak olmayan yörelerde ticari olarak rahatlıkla yetiştirilebilir.

Bitkilerde vernalizasyon ihtiyacı dediğimiz bir durum var. Yani, iyi gelişim sağlanabilmesi için belli bir süre soğuklanmaya ihtiyaç duyan bitkiler vardır ve lavanta da çiçeklenmenin iyi olması için kış aylarında belli bir süre soğuğa maruz kalmak ister.

Farklı iklim koşullarına göre yetiştirilebilen lavanta türleri vardır. Biraz örnek verelim. 1700 metre rakıma ve yıllık yağışı 300-1400 mm kadar olan yörelerde yetiştiriciliği yapılan lavanta türü olan İngiliz lavantası, geniş bir genetik çeşitliliğe sahiptir. Bu nedenle tropik koşullardan soğuk iklime kadar birçok bölgelerde yetiştirilebilir.  Fakat Alman lavantası olarak adlandırılan geniş yapraklı lavantanın dona karşı dayanıklılığı, ingiliz lavantasına göre daha düşüktür, bu nedenle daha düşük rakımlarda yetiştiriciliği yapılır.

Toprak isteği de türlere göre farklılık gösteriyor. Yine de toprak isteği açısından seçici değildir. Kireççe zengin,  drenajı iyi olan kumlu yapıya sahip topraklar lavanta fidesi için uygundur.  Gerek organik madde açısından gerekse besin elementleri açısından zengin olan topraklarda yapılan lavanta tarımında, uçucu yağ oranının düşük olduğu gözlemlenmiştir. Bunun temel nedeni, zengin topraklarda  bitkinin yaprak, kök ve gövdelerinin (vejetatif kısımlarının) devamlı gelişmesi sonucunda çiçeklenmenin olumsuz etkilenmesine dayanır.

Lavanta Nasıl Üretilir? En Yaygın Üretim Şekli Nedir? Lavanta Fidesi Nasıl Üretilir?

Lavanta üretimi iki yolla yapılabilir. Tohumları direkt tarlaya ekilerek üretimi yapılabilse de ticari açıdan tercih edilmez. Çünkü tohumları çok küçüktür, çimlenme kabiliyeti ve tohum çıkışı zayıf olması, çıkış sonrası fide gelişiminin uzun sürmesi gibi olumsuz birçok nedeni vardır.

Tüm bu sebeplerden ötürü önce lavanta fidesi üretimi yapılır, daha sonra üretilen bu lavanta fideleri tarlaya şaşırtılır (dikilir).

Lavantanın birkaç türünde ( İngiliz lavantası, Alman lavantası vs.) fide ile üretim gerçekleştirilir.  Lavanta, yabancı döllenen bir bitkidir. Bu nedenle tohumla üretilecek lavanta fidelerinde mutlaka tescilli çeşitler kullanılmalıdır.

Lavanta Fideliği Hazırlığı ve Lavanta Fideliklerinin Bakımı Nasıl Olmalıdır?

Fide yetiştiriciliği, ekstra özen(yoğun olarak bakım ve zahmet)  isteyen bir husustur.  İmkanımız dahilinde seçeceğimiz fideliğin su kaynağına ve yetiştiriciliği yapılan tarlaya yakın olmasını isteriz. Kalıcı olarak yapılan fidelikler kullanılabileceği gibi, uygun herhangi bir alet ile genişlik 1 metre, uzunluk ortalama 15-16 metre,  yerden de 25 cm yükseklikte bir parsel hazırlanabilir. Daha sonra, fideliğin içindeki toprak 20 cm derinliğinde boşaltılmalıdır. Çünkü daha sonra bu kısım, hazırladığımız fidelik harcı ile dolacaktır.

Hazırlayacağımız harçta ise 1/3 oranında  olacak şekilde ince elenmiş kum, yanmış çiftlik gübresi ve toprak karıştırılır.  Burada çiftlik gübresinin yanmış olmasına (fermantasyonunu tamamlamış olmasına) dikkat edelim.  Bu şekilde hazırlanan fideliklerde yabancı ot sorunu ile mücadele edilmelidir. Çiftlik gübresi ve toprak yerine, ekolojik açıdan pek önermesek de imkanlar dahilinde hazır torf da kullanılabilir. Yabancı ot ile mücadelede ise, tohum ekiminden önce, imkanımız var ise sulama yaparak otların çıkışını sağlamak ve daha sonra bunları yok etmek gerekir. Ya da hazırladığımız harcı, bilinçli kişilerce fumige ettirebiliriz. Bir diğer yol ise kimyasal ilaçlardır. Önerilen etken maddeli ürünleri içeren ruhsatlı herbisitlerden yararlanabiliriz.

Lavanta Fideliklerindeki Tohumların Ekimi ve Bakımı Nasıl Olmalıdır?

Lavantanın tohumları çok küçük olduğu için toprak hazırlığına ekstra özen göstermemiz lazım. Ekimden 2-3 gün önce toprağı suya doyurmamız gerekiyor.  Daha sonra toprak işlenir, böylece toprak hem havalandırılır hem de tav yakalanmış olur. Ardından tohum derinliğini iyi ayarlamak adına toprak tesviye edilir, uygun aletlerle düzlenir, bastırılır. Küçük tohuma sahip bitkilerde tohum ekimi yaparken, tohumları kum, talaş gibi materyallerle karıştırdıktan sonra ekim yapılabilir. 1 dekarlık plantasyon kurmak için yaklaşık 45 g tohum ve 15 metrekarelik fideliğe ihtiyaç vardır. Ekim sonrası ince elenen yanmış koyun gübresi ile tohumlar ince bir tabaka ile örtülür. Yüzey bastırılır, tohum ile toprağın teması iyice sağlanmış olur. Ardından fideliği sulayabiliriz.  Fideler Nisan başında tarlaya dikilecek şekilde hazırlanmalıdır. Yani fideliğe tohumu ekeceğimiz zaman (Akdeniz-Ege Bölgesi için)  Kasım-Aralık ayı civarıdır.

Lavanta Fidesi Yetiştiriciliğinde Yabancı Ot Mücadelesini Tohum Ekiminden Sonrasına Bırakırsak Ne Yapmalıyız? Lavanta Fidesi Yetiştiriciliğinde Sulama Önemli midir?

Mutlaka yabancı otları birkaç gün arayla çekmemiz gerekir. Şunu unutmamalıyız ki çekilen yabancı otların, lavanta fidesi köklerine zararı vardır. Lavanta fidelerinin kökleri hareket ederse bitkinin kuruma riski vardır.

Lavanta fidesi yetiştiriciliğinde sulama hassas konudur. Tohumun çimlenmesine kadar, toprağın tavını kaybetmememiz lazım. Bu nedenle gerekirse her gün (en az 2-3 günde bir) sulamamız lazım. Fideler çıktıktan sonra sulama sıklığını azaltabiliriz.

Lavanta Fideleri  Ne Zaman Tarlaya Şaşırtılabilir? Fidelerin Dikim Sıklığı Nasıldır?

Lavanta fidelerimiz, 4-6 yapraklı döneme geldiği zaman tarlaya dikim işlemini gerçekleştirebiliriz. Bu dönem, yukarıda da bahsettiğim gibi Nisan (Ege-Akdeniz Bölgesi için) ayına tekabul ediyor. Orta Anadolu Bölgelerinde ise Mayıs-Haziran ayı gibi lavanta fideleri tarlaya dikilebilir.

Sonbaharda yapılan tohum ekimlerindeki avantajlardan birisi de, fidelerin tarlaya şaşırtıldığı dönemin yağışlara denk gelmesidir.  Eğer Şubat ayı gibi tohum ekimleri yapılırsa, fidelerin tarlaya şaşırtılması yaz aylarına denk gelecektir, bu da risktir; çünkü yüksek sıcaklık nedeni ile fideler tutmayabilir.

Dekarda 1200-2000 adet fide olacak şekilde dikimin yapılması öneriliyor.

Lavanta Bitkisinin Diğer Üretim Yöntemleri Nedir?

Çelikle, daldırma yolu ile ve mikro çoğaltım yöntemi ile de lavanta üretimi yapılıyor. Çelikle çoğaltım yöntemi sıklıkla kullanılır. Lavandin dediğimiz L.hybrida türü bu yolla çoğaltılır, çünkü bu tür kısırdır. Çelikle çoğaltılan bitkiler klon bitkilerdir. Yumuşak ve yarı sert çelik olmak üzere iki tip çelik kullanılır. Fazla ayrıntıya girmeden genel bilgi vermek gerekirse, istenilen bitkiden 10-15 cm uzunluğunda sürgün çelikleri alınır ve çeşitli uygulamalara tabi tutularak sıcak ve nemli yastıklarda köklendirilmesi sağlanır.   Ege Bölgesi için Kasım-Aralık ayları uygun çelik alma zamanıdır.

Daldırma yöntemi;  ilkbaharda seçilen olgun ve sağlıklı bitkilerin etrafının sulanması, sürgün seçilmesi, seçilen sürgünlerin 30 cm’lik uç kısımlarının belirlenmesi ve belirlenen kısımın altındaki yaklaşık 20 cm’lik kısmın yapraklarının kopartılarak karıklara dikilmesi işlemidir.  Sürgünlerin yatırılacağı karıklara çeşitli maddeler eklenerek köklendirilme teşvik edilir. Bu işlem ilkbahar aylarında yapılır ve sonbahara kadar toprağın devamlı tavda kalması sağlanır.

Mikro çoğaltım ise laboratuvar koşullarında yapılan doku kültürü teknikleri ile ilgilidir.

Lavanta Bitkisinin Sulanması ve Hasadı Hakkında Neler Söyleyebiliriz?

Plantasyonu ilk oluşturduğumuz yıldan itibaren 2 yıl boyunca yılda 3-4 sulama yapmak, lavanta için iyi sonuç verecektir. Dikimden sonra ise hafta 1-2 kez olacak şekilde ilk iki hafta sulanmalıdır.  Yağışın yeterli olmadığı yerler ve dönemlerde, çiçeklenme başlangıcında yapılan sulama, verimi önemli ölçüde etkileyecektir.

Hasat dönemi çiçeklenmenin yarı yarıya olduğu dönemdir.  Yani bitkilerin yarısının çiçek açtığı dönemde hasada başlanır ve 10 gün içinde hasat tamamlanmalıdır.  Hasat zamanında yaşanacak muhtemel gecikme, ürün kalitesinde olumsuz etki yaratacaktır.  Çiçek başaklarının üzerindeki çiçeklerin bittiği yerin yaklaşık 20 cm altından biçilerek hasat yapılabilir.